W zwiÄ…zku z czÄ™stymi pytaniami, zadawanymi mi na szkoleniach oraz przez rodziny pacjentów, postaram siÄ™ tu odpowiedzieć na najważniejsze z nich.
P: Czym jest afazja?
O: AfazjÄ… nazywamy zaburzenia mowy, które powstajÄ… w wyniku uszkodzenia mózgu, gÅ‚ównie struktur korowych lub podkorowych. Najczęściej dotyczy to póÅ‚kuli dominujÄ…cej dla mowy. U osób praworÄ™cznych, dominujÄ…cÄ… póÅ‚kulÄ… dla czynnoÅ›ci mowy w tym: rozumienia, mówienia, pisania, czytania itp. jest póÅ‚kula lewa. Natomiast u osób leworÄ™cznych, dominacja póÅ‚kulowa może być różna.
Udar mózgu jest gÅ‚ównÄ… przyczynÄ… wystÄ…pienia zaburzeÅ„ mowy o typie afazji lub dyzartrii. Zaburzenia mowy mogÄ… również wystÄ…pić w przypadku urazu czy guzów mózgu.
P: Czym charakteryzuje siÄ™ mowa dyzartryczna a czym afazja?
O: W przypadku mowy dyzartrycznej, chory nie jest pozbawiony myÅ›lenia, programowania mowy a deficyt dotyczy tylko samej artykulacji i krótszej fazy wydechu. Mowa jest beÅ‚kotliwa, niezrozumiaÅ‚a, oddech skrócony. CzÄ™sto pacjent krztusi siÄ™ przy spożywaniu pokarmów, w szczególnoÅ›ci przy piciu. Czasami jednak zaburzenia mowy mogÄ… być nasilone do tzw. anartrii - wówczas wydobycie jakiegokolwiek dźwiÄ™ku staje siÄ™ niemożliwe. Pacjentom zakÅ‚ada siÄ™ sondÄ™ uÅ‚atwiajÄ…ca podawanie pokarmów, gdyż poÅ‚ykanie jest niemożliwe. Chory może jednak komunikować z otoczeniem za pomocÄ… pisma.
W przypadku afazji problem jest poważniejszy. Tu dochodzi nie tylko do trudnoÅ›ci z mówieniem, ale także z rozumieniem, pisaniem i czytaniem. Pacjent nie może wiÄ™c porozumiewać siÄ™ za pomocÄ… pisma. Komunikowanie siÄ™ z otoczeniem staje siÄ™ czÄ™sto caÅ‚kowicie niemożliwe lub poważnie utrudnione. Czasami chory ma Å›wiadomość tego, co siÄ™ dzieje, ale nie może siÄ™ porozumieć z najbliższymi. Stanowi to poważny stres dla samego chorego.
U niektórych pacjentów wystÄ™puje tzw. embol czyli chory wypowiada jakÄ…Å› zbitkÄ™ gÅ‚osek, wielokrotnie powtarzajÄ…c, która z reguÅ‚y nie oznacza żadnego konkretnego sÅ‚owa. W innych przypadkach mowa przybiera charakter tzw.: "saÅ‚atki sÅ‚ownej"- czyli mowy nielogicznej.
P: Jakie wyróżniamy rodzaje afazji u pacjentów po udarach mózgu?
O: W placówkach sÅ‚użby zdrowia funkcjonuje podziaÅ‚ na podstawowe trzy rodzaje:
- afazjÄ™ sensorycznÄ… czyli czuciowÄ…
- motorycznÄ… czyli ruchowÄ…
- amnestycznÄ….
P: Czym siÄ™ one objawiajÄ…?
O: W przypadku afazji sensorycznej deficyt dotyczy tzw. odbioru mowy - czyli chory nie rozumie tego, co do niego mówimy. Może to obejmować bardziej skomplikowane pytania czy polecenia kierowane do chorego, jak i najprostsze pytania, na które chory wcale nie reaguje.
Afazja motoryczna objawia siÄ™ trudnoÅ›ciami w mówieniu - poczÄ…wszy od niemożnoÅ›ci wydobycia dźwiÄ™ku po trudnoÅ›ci w budowaniu dÅ‚uższych wypowiedzi. Czasami chory perseweruje czyli powtarza usÅ‚yszany tekst. W innym przypadku przekrÄ™ca sÅ‚owa czyli popeÅ‚nia tzw. parafazje.
Afazja amnestyczna uwidacznia siÄ™ w kÅ‚opotach z nazywaniem przedmiotów. Chory wie zna dany przedmiot i wie do czego sÅ‚uży, nie potrafi jednak podać jego nazwy. CzÄ™sto powszechnie okreÅ›la siÄ™ taki objaw mianem "sklerozy".
Afazja amnestyczna w czystej postaci może być spowodowana udarem mózgu, otÄ™pieniem, depresjÄ…, ale także poważniejszymi chorobami takimi jak guzy mózgu. Z tymi objawami należy natychmiast udać siÄ™ do neurologa.
Najczęściej jednak obserwujemy postacie tzw. afazji mieszanej czyli kombinacji każdej z trzech afazji lub też afazji caÅ‚kowitej, w przypadku której chory nie mówi nic i niczego nie rozumie.
P: Jakich obszarów mózgu dotyczÄ… różne typy afazji?
O: Jak wspominaÅ‚am, uszkodzenie obejmuje gÅ‚ównie lewÄ… póÅ‚kulÄ™ mózgu u osób praworÄ™cznych. Udar powoduje zniszczenie struktur korowych lub podkorowych. Uszkodzenie okolicy skroniowej powoduje najczęściej afazjÄ™ sensorycznÄ…, a czoÅ‚owej afazjÄ™ motorycznÄ….
P: Czy udar mózgu to wylew?
O: Udary mózgu dzielimy na:
- niedokrwienne - gdy krew nie dopÅ‚ywa do struktur mózgowych, powodujÄ…c ich obumarcie (najczęściej z powodu zatoru)
- krwotoczne czyli powszechnie okreÅ›lane jako wylew - gdy krew w wyniku pÄ™kniÄ™cia naczynie wylewa siÄ™ poza jego obszar, niszczÄ…c struktury mózgowe.
P: Kiedy można stwierdzić afazjÄ™ u pacjenta i w jaki sposób Pani diagnozuje ten problem pracujÄ…c na co dzieÅ„ z pacjentami po udarach mózgu?
O: Objawy udaru mózgu mogÄ… trwać kilka, kilkanaÅ›cie minut i samoistnie ustÄ…pić. Jeżeli wycofajÄ… siÄ™ w ciÄ…gu doby - mówimy o tzw. TIA (Temporary Ischaemic Atacks) czyli przemijajÄ…cym atakiem niedokrwiennym. Z reguÅ‚y jednak objawy nie ustÄ™pujÄ…, dlatego tak ważna jest natychmiastowa hospitalizacja.
U części pacjentów dochodzi do zaburzeÅ„ mowy o typie afazji. Wówczas na podstawie badania neurologopedycznego, polegajÄ…cego na ocenie iloÅ›ciowej i jakoÅ›ciowej rozumienia, mówienia i nazywania potwierdza siÄ™ lub wyklucza obecność afazji. Badanie opiera siÄ™ na rozmowie / wywiadzie oraz na przeprowadzeniu odpowiednich testów.
Rozpoznanie afazji możliwe jest po wykluczeniu innych przyczyn np. psychicznych czy depresyjnych.
P: Czy można zniwelować skutki afazji poprzez terapię z neurologopedą?
O: Na tym wÅ‚aÅ›nie polega praca neurologopedów. CzÄ™sto koÅ„czÄ…ca siÄ™ sukcesem. Jest to jednak proces dÅ‚ugotrwaÅ‚y.
Rokowanie uzależnione jest to od wielu czynników: stanu pacjenta, rozlegÅ‚oÅ›ci uszkodzenia, towarzyszÄ…cych chorób, zaangażowania rodziny jak i samego pacjenta. Jednak nieumiejÄ™tnie prowadzona terapia może przynieść wiele szkód. W przypadku apraksji - uczenie chorego alfabetu, może zablokować powrót chorego do zdrowia. Również niewskazana jest praca przy lustrze. Dotyczy to wiÄ™kszoÅ›ci pacjentów z afazjÄ…. Tak samo praca na podrÄ™cznikach dla dzieci czÄ™sto upokarza chorego i zniechÄ™ca do dalszej terapii. Terapia musi wiÄ™c być dostosowana do możliwoÅ›ci pacjenta i specjalnie dla niego opracowana.
P: Czy afazja u pacjentów po udarach mózgu może przeszkadzać w rehabilitacji ruchowej?
O: Przeszkadza w komunikowaniu siÄ™ z pacjentem. Jednak niezbÄ™dna jest wspóÅ‚praca neurologopedy z rehabilitantem . OÅ›rodki mózgowe odpowiedzialne za ruch rÄ™ki jak i za mówienie sÄ… poÅ‚ożone w mózgu obok siebie. Usprawnianie mówienia pobudza wiÄ™c oÅ›rodki ruchowe rÄ™ki i odwrotnie - poprawa sprawnoÅ›ci rÄ™ki przyczynia siÄ™ do poprawy mówienia. Nie można jednak zastÄ…pić terapii logopedycznej ruchowÄ… czy odwrotnie.
P: Niewiele rodzin zdaje sobie sprawę z istoty problemu afazji u bliskich. Czy stara się Pani wyjaśniać mechanizm tego zaburzenia?
O: Tak, to rzeczywiÅ›cie poważny problem. Rodzina, która zgÅ‚asza siÄ™ na rozmowÄ™ jest poinformowana o istocie problemu. Zawsze chÄ™tnie rozmawiamy z rodzinami, gdyż należy pamiÄ™tać, że to dziÄ™ki wspóÅ‚pracy z rodzinÄ… możemy osiÄ…gnąć sukces terapeutyczny.
Terapia trwa zwykle kilka miesiÄ™cy i im wiÄ™ksze zaangażowanie bliskich, tym wiÄ™ksza szansa na powrót pacjenta do zdrowia. Zapraszam wiÄ™c rodziny do podejmowania rozmów.